Czym są białka serwatkowe?
Białka serwatkowe znane są przede wszystkim jako składniki odżywek wysokobiałkowych, używanych głównie przez osoby aktywne fizycznie i sportowców wyczynowych. To oczywiście bardzo efektywne środki wspomagania wysiłku fizycznego, niemniej mało kto zdaje sobie sprawę z faktu, że białka serwatkowe to jednocześnie, niemal dosłownie, „kopalnia” prozdrowotnych molekuł aktywnych biologicznie, m.in. „kopalnia” glutationu.
Glutation to molekuła aktywna biologicznie o niezwykłych, wręcz cudownych – można by powiedzieć, właściwościach. Produkowany jest przez wszystkie organizmy żywe, poczynając o organizmów jednokomórkowych, na ludzkim organizmie kończąc. Pod względem chemicznym jest tripeptydem, czyli związkiem zbudowanym z trzech aminokwasów. W przypadku cząsteczki glutationu będzie to trio kwasu glutaminowego, glicyny i cysteiny. Glutation gromadzi się w komórkach, w relatywnie wysokich stężeniach, co świadczy o jego wyjątkowym znaczeniu dla procesów życiowych, przebiegających we wszystkich tkankach naszego organizmu.
Znaczenie glutationu w organizmie
Glutation jest podstawowym składnikiem tzw. bariery antyoksydacyjnej. Chodzi o to, że procesy utleniania muszą przebiegać w organizmie ze sposób kontrolowany. Utlenianie to bowiem nic innego, jak spalanie. Spalenie w warunkach kontrolowanych jest pożyteczne, bo przykładowo przebiegające w komorze silnika napędza samochód, a przebiegające w kominku ogrzewa pomieszczenie. Gorzej, jak wydostające się z kominka iskry zainicjują niekontrolowane spalanie wyposażenia pomieszczenia. Dlatego posadzka przed kominkiem pokryta jest zazwyczaj jakimś niepalnym materiałem, wygaszającym iskry sypiące się z kominka.
Wszystko to wygląda tak samo w naszym organizmie. Rolę komory silnika czy kominka pełni w komórce mitochondrium, powstająca tutaj energia spalania napędza nasze mięśnie i ogrzewa ciało, a glutation to taki niepalny materiał, wygaszający sypiące się z mitochondrium iskry, znane jako wolne rodniki tlenowe, czy bardziej ogólnie – jako reaktywne formy tlenu. Przy niskim poziomie glutationu sypiące się z mitochondriów, a także pochodzące z innych źródeł, rodniki niszczą okoliczne struktury komórkowe, co doprowadza w konsekwencji do rozwoju rozmaitych chorób, a w pierwszej kolejności do kardiomiopatii, miażdżycy, cukrzycy, zwłóknienia płuc, niewydolności oddechowej, niewydolności wątroby, zaćmy, zwyrodnienia siatkówki oka, choroby Parkinsona, choroby Alzheimera i innych chorób neurodegeneracyjnych. Ogólnie tworzą tzw. stres oksydacyjny, przyspieszając też proces starzenia się organizmu.
Jaką rolę odgrywa glutation?
Wprawdzie najczęściej mówimy o glutationie jako o przeciwutleniaczu chroniącym komórki przed niszczycielską aktywnością wolnych rodników tlenowych, to jednak jego aktywność antyoksydacyjna jest tylko przysłowiowym szczytem góry lodowej. Przykładowo glutation jest też kofaktorem kilku enzymów, aktywatorem witaminy C i E, eliminatorem toksyn i metali ciężkich, promotorem rozmnażania komórkowego, regulatorem śmierci komórkowej, promotorem prawidłowych funkcji mitochondriów i mitochondrialnego DNA, czynnikiem odpornościowym oraz środkiem przeciwzapalnym, przeciwwirusowym i ogólnie przeciwinfekcyjnym.
Glutation jest też niezbędny do utrzymania tężyzny, zdrowia i sprawności seksualnej mężczyzny, albowiem bierze udział w produkcji i aktywności męskiego hormonu płciowego – testosteronu. Ta funkcja pełniona przez glutation jest również ważna dla aktywnych fizycznie i sportowców wyczynowych, albowiem testosteron kształtuje masę i siłę mięśni, które z kolei warunkują prezentację sylwetki i wyniki sportowe. Dla sportowców pozostają więc ważne też takie funkcje pełnione glutation, jak udział w produkcji białek i włókien mięśniowych. Dlatego w prowadzonych pod tym kątem badaniach, zawodnicy przyjmujący bezpośrednio przed treningiem 200 mg glutationu, w porównaniu z przyjmującymi celulozę jako nieaktywne placebo, poprawili o 750 g masę swoich mięśni i o 2 kg rezultat siłowy w wyciskaniu ciężaru na ławce poziomej (Hwang, 2018).
Glutation a odżywianie
Wszyscy powinniśmy więc dbać o jak najwyższy poziom glutationu w naszym organizmie. A wysoki jego poziom najprościej utrzymywać, wdrażając dietę wysokobiałkową. Jak bowiem dowiadujemy się z badań naukowych, najważniejszym czynnikiem sprzyjającym utrzymywaniu optymalnego poziomu glutationu jest właśnie odżywianie. Otóż w badaniach tych wykazano, że nawet jeśli spożycie białka w diecie jest niewysokie, ale wystarczające do utrzymania równowagi białkowej organizmu, może nie być wystarczające do utrzymania optymalnego, komórkowego poziomu glutationu, szczególnie w warunkach stresu oksydacyjnego, związanego przykładowo z infekcją czy wysoką aktywnością fizyczną. Wykazano również, że synteza glutationu pochłania 40% zasobów cysteiny i że nawet gdy zasób cysteiny z diety wystarcza do prawidłowej syntezy białek, może być niewystarczający do utrzymania optymalnego poziomu glutationu w organizmie. Dlatego właśnie najlepszym sposobem podniesienia poziomu glutationu w organizmie jest dieta wysokobiałkowa z dużym udziałem białek wysokocysteinowych, reprezentowanych w pożywieniu głównie przez białka serwatkowe. Przy czym białka serwatkowe dostarczają też wyjątkowo dużo dwóch pozostałych, niezbędnych do syntezy glutationu aminokwasów – kwasu glutaminowego i glicyny.
A żeby nie być gołosłownym, należy dodać, iż w wielu badaniach wykazano, że spożywanie białek serwatkowych prowadzi do wzrostu poziomu glutationu w organizmie (Bounous, 1989; Micke, 2001; Kent, 2003; Balbis, 2009; Cheng, 2017; Bumrungpert, 2018). Przy czym w niektórych przypadkach wzrost poziomu glutationu na skutek spożycia białek serwatkowych przekraczał wartość 90%.
Autor: Sławomir Ambroziak